پیامبر اکرم (ص) در سال دهم هجری در مدینه اعلام کرد که در مراسم حج شرکت خواهد کرد و مسلمانانى که معذور نیستند، در این مراسم شرکت کنند. نبی خدا (ص) ۵ روز مانده به آخر ماه ذى‌‌القعده، همراه جمعیتى انبوه از مدینه به سوى مکه حرکت کرد و پس از انجام مناسک حج راهی مدینه شد. در مسیر بازگشت از حجهالوداع، واقعه غدیر خم رخ داد. در این سفر قبل از اینکه جمعیت به دو راهی برسند و متفرق شوند، از سوی خدا دستور ابلاغ نازل شد. برای همین حضرت محمد (ص) دستور داد: آنان که جلو افتاده‌‌اند برگردند و آنان که هنوز نرسیده‌اند صبر کنند که برسند. یکی از شاهدان اصلی این واقعه تاریخی، حضرت فاطمه زهرا (س) بزرگ بانوی اسلام است که به همراه فرزندانش در غدیر خم حضور داشت و از نزدیک نظاره‌گر رویداد مهم اعلام خلافت علی بن ابی‌طالب (ع) بود.
حضرت فاطمه (س) در غدیر چه دید؟
حال در غدیر چه بر حضرت فاطمه (س) گذشت و برداشت یک بانو از واقعه غدیر چه بود؟ در گزارش پیش‌رو به آن پرداخته‌ایم. اکنون با همراه باشید تا روایت فاطمی از غدیر را مرور کنیم:
حجت‌الاسلام «امیرعلی حسنلو»؛ مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه با تأکید بر اینکه براساس مستندات معتبر تاریخی یکی از گواهان و شاهدان واقعه غدیر خم وجود حضرت زهرا (س) است، بیان می‌کند: حضرت فاطمه (س) در حجهالوداع همراه پدرشان در حج شرکت داشت و اعمال حج را در کنار پدر انجام داد. بنابراین برای همه مسلمانان و فرقه‌‌های اسلامی به ویژه جوانان امت روشن باشد وقتی یگانه دختر رسول خدا (ص) به این واقعه شهادت و گواهی میدهد هیچ معارضی نباید در برابر سخن فاطمه باشد، سخن فاطمه (س) و احتجاج او برای همه امت گواه روشن است.
او می‌افزاید: حضرت زهرا (س) تمام وجود خود را برای حفظ دین فدا کرد. ایشان می‌‌دانست که آینده امت با ترک غدیر چه خواهد شد و بر این امر نگران بود که امت به خاطر فراموشی و نادیده گرفتن غدیر گمراه شود. از این روی حضرت زهرا (س) بیشترین استناد و احتجاج را به حادثه غدیر درباره دفاع از ولایت کردند. زیرا «غدیر» مهم است وسرنوشت امت به آن پیوست کامل داشت. به خاطر فراموشی غدیر بر سر خلافت چه خون‌های زیادی ریخته شده و مسلمانان به جنگ‌‌های طولانی و تفرقه گرفتار شدند و بسیاری از فرزندان فاطمه (س) نیز در راه حفظ دین به شهادت رسیدند.
محورهای مدنظر پیامبر (ص) در غدیر
این در حالی است که رجوع به غدیر و برگشت به غدیر یعنی اطاعت از فرمان رسول الله (ص) و درمان تمام دردهای امت اسلام، در خطبه غدیر پیامبر (ص) حقایقی را بیان کردند که این حقایق منجر به نجات، هدایت و سعادت امت می‌شد. محورهای مدنظر پیامبر (ص) در غدیر عبارت از:
۱- محوریت اهل بیت (ع): پیامبر (ص) بارها مکرر به محوریت اهل بیت (ع) تأکید می‌کرد. در حدیث ثقلین که در همه منابع اسلامی همچون حدیث غدیر منعکس شده است، غدیر احیاگر، متمم و ضمانت حفظ «حدیث ثقلین» دانسته شده است.
۲- وحدت امت اسلام: پیامبر (ص) پس از ورود به مدینه میان انصار و مهاجرین ایجاد عقد اخوت و برادری کرد. حضرت (ص) واقف بود که تفرقه در جامعه مانع پیشرفت، سعادت و دعوت دین است و امور دین، فرهنگ و تعالی در سایه وحدت و امنیت است.
استناد فاطمه به غدیر در ایام سقیفه
حجت‌الاسلام حسنلو با اشاره به اینکه گزاره‌های تاریخی، زیاد به حضور حضرت فاطمه (س) و واکنش ایشان در روز عید غدیر اشاره نداشته است، درباره استناد حضرت (س) به غدیر در روزهای دیگر حیاتشان می‌گوید: در همان روزهای اول که سقیفه تشکیل شد و هوس قدرت مردم را به فتنه‌ای گرد آورد، فاطمه (س) به غدیر استناد کرد و این اجتماع را نامشروع دانست، فاطمه زهرا (س) روزی که خلیفه دوم و اطرافیانش برای بیعت گرفتن از حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) آمده بودند، خطاب به آنان فرمودند: «گویا، آنچه رسول اکرم (ص) در روز غدیر به شما به موجب حکم خدای تعالی تقریر کرده عهد گرفت، بلکه شرط کرد را نمی‌‌دانید و یا از خاطر خود آن عهد و پیمان را فراموش شده انگاشته‌‌اید و شیوه تمرد و مخالفت را برگزیده‌اید. والله که حضرت نبی اکرم (ص) در آن روز از شما و از اکثر امت عهد و پیمان نسبت به ولایت علی (ع) گرفت.«کأَنَّکمْ لَمْ تَعْلَمُوا مَا قَالَ یوْمَ غَدِیرِ خُم» گویا از آنچه رسول خدا (ص)در روز غدیر فرمود، آگاهی ندارید.
او ادامه میدهد: حضرت فاطمه (س) به صراحت فرمودند: شما که علی بن ابی طالب را خانه گذاشتید و در سقیفه بنی ساعده برای خود خلیفه انتخاب کردید، گویا سخن رسول اکرم (ص) در غدیر خم را نشنیدید یا پیام پیامبر(ص) را در رابطه با علی در غدیر خم نفهمیدید و ندانستید. «وَ اللَّهِ لَقَدْ عَقَدَ لَهُ یوْمَئِذٍ الْوَلَاءَ»؛ سوگند به خدا که رسول گرامی اسلام در آن روز ولایت و رهبری را به او (علی (ع)) پیوند زد و از مردم بیعت گرفت. «لِیقْطَعَ مِنْکمْ بِذَلِک مِنْهَا الرَّجَاءَ» تا امید شما فرصتطلبان تشنه قدرت را از امامت قطع کند.
فاطمه «غدیر» را این گونه دید
حضرت زهرا (س) فرمود: رسول گرامی اسلام امیرالمؤمنین را به ولایت پیوند زد تا امید کسانی که انتظار می‌کشیدند بعد از رحلت نبی گرامی خلافت را به دست بگیرند تمام راه‌های عذر و بهانه را برای همگان بست. «وَ لَکنَّکمْ قَطَعْتُمُ الْأَسْبَابَ بَینَکمْ وَ بَینَ نَبِیکمْ»؛ ولی شما رشته‌های پیوند معنوی میان پیامبر و خودتان را پاره کردید. ولی با کمال تأسف شما مهاجرین و انصار و حاضران در مجمع بزرگ غدیر، سخنان پیغمبر اکرم (ص) را نادیده گرفتید و از میان خود، از پیش خود و برخلاف سخن رسول اکرم که خداوند متعال درباره او فرمود: «وَ ما ینْطِقُ عَنِ الْهَوی إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْی یوحی»؛ و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌گوید و آنچه آورده چیزی جز وحی نیست که به او وحی شده است. خلیفه تراشیدید و انتخاب کردید.
«وَ اللَّهُ حَسِیبٌ بَینَنَا وَ بَینَکمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ»؛ این را بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داوری خواهد کرد. حضرت زهرا(س) در نهایت فرمودند: من شکایت شما را به خداوند عالم می‌کنم. خداوند بهترین گواه و بهترین داور میان من و شماست.
تأکید بر غدیر در خطبه فدکیه
این استاد تاریخ اسلام یکی دیگر از استنادهای حضرت زهرا (س) را در خطبه فدکیه مطرح می‌کند و می‌افزاید: حضرت فاطمه (س) پس از غصب فدک، در خطبه فدکیه درباره خدمات و ارجمندی ایثار پدرشان در راه دین، هدایت مردم و رهایی آن‌ها از جهالت سخنان بسیار روشنگرانه ایراد کرد؛ از جمله به واقعه غدیر خم نیز تصریح وفرمود: «هَلْ تَرَک أَبِی یوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ لِأَحَدٍ عُذْرا»؛ آیا پدرم در روز غدیر خم جایی برای عذر تراشی برای احدی باقی گذاشته است؟
استناد حضرت زهرا (س) به غدیر در جمع زنان انصار
هنگامی که حضرت فاطمه (س) در بستر بیماری بودند، برخی زنان انصار به عیادتشان آمدند که بیشتر آن‌ها در واقعه غدیر حضور داشتند، حضرت فاطمه (س) مکرر این واقعه را یادآوری می‌کرد و از آنان می‌پرسید: آیا پدرم حجت را بر همه شما تمام نکرد و حق مطلب را برای همه ادا نکرد؟ در فراز دیگری که آقای مورخین نقل می‌کنند، حضرت (س) فرمود: «أنسیتم قول رسول الله یوم غدیر خم: من کنت مولاه فعلی مولاه»؛ آیا قول رسول الله (ص) در غدیر خم را فراموش کردید که فرمود: هر کسی من بر او ولایت دارم، علی هم بر او ولایت دارد.
استناد به غدیر در کنار مزار حضرت حمزه (ع)
حضرت فاطمه (س) پس از رحلت پدر به زیارت قبور شهدای احد به دامنه کوه احد میرفت که عمویش حمزه نیز در این مکان مدفون بود. هر روز صبح برای زیارت تا در بدن توان داشت، به زیارت قبور شهدای احد میرفت. براساس فرمایش امام صادق (ع)، فاطمه (س) به یکی از صحابه به نام «محمود بن لبید» که او نیز به زیارت قبر شهدای احد رفته بود،درباره غدیر خم سخن گفت و به این واقعه درباره غصب نصب علی و معرفی آن حضرت به عنوان جانشین بعد از خود توسط رسول الله (ص) استناد کرد.
شیخ صدوق در «خصال» آورده است: هنگامى که انصار، محاجه صدیقه طاهره را با آنان درباره خلافت شنیدند، به آن مخدره گفتند: اگر ما پیش از آنکه با ابوبکر بیعت کنیم، این سخنان شما را شنیده بودیم هرگز از على به ابو بکر عدول نمىکردیم، ولى حضرت فاطمه (س) در پاسخ آنان فرمود: «آیا روز غدیر خم براى کسى عذرى باقى گذاشت؟!».
اتمام حجتی دیگر با خطبه غدیر
حضرت زهرا (س) در مناظره و در اتمام حجت با مهاجمان به خانه ولایت باز هم از حماسه غدیر خم یاد کرد و مردم را به یاد حدیث غدیر مى‌آورد. در یکى از روزهاى پس از پیامبر (ص) که مردم در کوچه نزدیک خانه حضرت على (ع) گرد آمده و تسلیم توطئه‌ها بودند، دختر رسول خدا (ص) از خانه بیرون آمد و در کنار درب ورودى منزل ایستاد و خطاب به مردم مهاجم در کوچه و بازار فرمود: «لا عهد لی بقوم حضروا أسوء محضر منکم، ترکتم رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم جنازه بین أیدیننا و قطعتم أمرکم فیما بینکم، لم تستأمروننا و لم تردّوا لنا حقّا کانّکم لم…»؛
من ملتى را مثل شما نمى‌شناسم که این گونه عهدشکن و بدبرخورد باشند، جنازه رسول خدا (ص) را در دست ما گذاشته رها کردید، عهد و پیمان‌هاى میانتان را بریده، فراموش کردید، و ولایت و رهبرى امام على (ع) و ما اهل بیت را انکار کردید، و حق مسلم ما را بازنگرداندید. گویا از حادثه روز غدیر خم آگاهى ندارید؟ سوگند به خدا که رسول گرامى اسلام در آن روز ولایت و رهبرى امام على (ع) را مطرح کرد، و از مردم بیعت گرفت، تا امید شما فرصتطلبان تشنه قدرت را قطع کند، ولى شما رشته‌هاى پیوند معنوى میان پیامبر (ص) و خودتان را پاره کردید، این را بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داورى خواهد کرد.
فاطمه یگانه فرزند رسول الله (ص) یکی از گواهان و اقعه غدیر خم است که پیامبر (ص) به دستور و امر الهی و با آینده نگری برای امت اسلام و بر اساس تکلیف الهی برنامه‌ای ارائه داد تا هرگز گمراه نشوند و آن پیوند دائمی بین قرآن و عترت است که قرآن در آیه مودت و رسول خدا (ص) در مواضع و فرصت‌های مختلف از جمله حدیث ثقلین تصریح کرده است که راه هدایت در کنار تمسک به قرآن، مودت به اهل بیت (ع) است و این مودت از غدیر آغاز می‌‌شود. چرا که پذیرش ولایت علی (ع) اولین گام حرکت در مسیر هدایت است و رضایت فاطمه (س) معیار رضایت پروردگار است. چون رضایت رسول الله (ص) کلید خورده به رضایت فاطمه (س) است و در این پیوند اسراری است که یکی از اسرار امامت است.
پایان /
